سید مهدی ناظمی
فلسفه سینما
فلسفه سینما یا فلسفه فیلم رشته‌ای نسبتاً جدید به نظر می‌رسد که پیش از ورود به مسائل آن، ما را با این پرسش روبرو می‌سازد که فلسفه فیلم چه «رشته‌ای» است؟ آیا می‌توان گفت فلسفه فیلم، مثلاً مانند فلسفه اخلاق عبارت است از پرسش‌هایی فلسفی درباره‌ی اخلاق و به شاخه‌های چنین و چنان تقسیم می‌شود؟ آیا می‌توان مانند برخی، فلسفه فیلم را بر اساس تقسیم‌بندی پیشینی به «فلسفه مضاف به
معرفت» و «مضاف به غیر معرفت» فهمید؟
پرسش‌هایی از این دست وقتی جدی‌تر می‌شود که مشاهده می‌کنیم رشته‌هایی رقیب در کنار فلسفه فیلم حضور دارند که فلسفه فیلم لازم است بودن خود را با توجه به این رقیبان جاافتاده و با سابقه، توجیه کند. مهم‌ترین آن‌ها فلسفه هنر و نظریه فیلم است. پرسش‌ها زمانی جدی‌تر می‌شود که دریابیم اصلاً لفظ واحدی هم برای آن چه فلسفه فیلم می‌خوانیم وجود ندارد: فلسفه فیلم، فلسفه سینما، فیلموسوفی، مطالعات فلسفی درباره‌ی فیلم، تعامل فیلم و فلسفه و... .
بنابراین شاید بهتر باشد با مراجعه‌ی انضمامی به شکل‌گیری رشته فلسفه فیلم، موضوع فلسفه فیلم را مجدداً ارزیابی کنیم. فلسفه فیلم، با همین الفاظ، اصطلاحی است که بیش‌تر فیلسوفان تحلیلی و به ویژه آمریکاییان علاقه‌مند به علوم شناختی طرح کردند. باید دقت داشت که این ابداً به این معنا نیست که تا قبل از طرح آن‌ها فلسفه حضوری در تولید سینمایی یا در نظریه فیلم نداشته باشد. اما باید پرسید چه چیز باعث شد که اصطلاح فلسفه فیلم توسط آن‌ها طرح گردد؟
در دیدگاه آن‌ها، که مهم‌ترین ایشان نوئل کرول است، نظریه فیلم اروپایی اعم از کلاسیک و متأخر، روندی را آغاز کرده بود که در این روند دیگر مجالی برای طرح نقطه‌نظرات فیلسوفان علاقه‌مند به علوم شناختی باقی نمی‌ماند. بنابراین باید از سوی نظریه فیلم شکل مناسبی بر اساس علوم شناختی بگیرد، از سوی دیگر فلسفه به‌مثابه معاضد نظریه فیلم، بدون آن که مسائل جدیدی ایجاد کند، به حل معضلات نظریه فیلم بپردازد.
پاسخ کامل‌تر را زمانی درمی‌یابیم که بدانیم فلسفه فیلم به این معنا در برابر چه گرایش‌هایی در اروپا قرار می‌گیرند. برخی از این گرایش‌ها، نظریه‌پردازان کلاسیک مانند آرنهایم، کراکائر، آیزنشتاین، بازن و ... هستند که نگاه واقع‌گرا یا ذات‌گرا به سینما دارند و معتقدند سینما دارای ویژگی‌های خاصی نسبت به سایر گونه‌های هنری یا رسانه‌ای است. فیلسوفان فیلم سعی می‌کنند با تحلیل منطقی گفتارهای این نظریه‌پردازان در جامعیت یا مانعیت تعاریف آن‌ها خدشه ایجاد کنند و بعد تعاریف نحیف‌تری را پیشنهاد دهند.
